De meeste coache(e)s deugen

Is de mens nu van nature goed of slecht? En waarom zou je daar als coach over nadenken? Kunnen we er überhaupt iets zinnigs over zeggen? Wat als je mensbeeld niet helemaal klopt met de nieuwste inzichten uit de psychologie, biologie en antropologie? En in hoeverre wordt je manier van coachen eigenlijk gekleurd door je mensbeeld? Aangezien het ondoenlijk is om iedere dag opnieuw over dit soort vragen na te denken, is de kans groot dat je hier lang geleden al een conclusie over hebt getrokken. Toch wil ik je met dit artikel uitdagen om je mensbeeld opnieuw onder de loep te nemen.

Door Sergio van der Pluijm

In een wereld van fake news, terrorisme en falende leiders zou je gemakkelijk ‘bewijs’ kunnen vinden dat de mens van nature slecht is, maar is dat wel zo? Onlangs werd ik opnieuw aan het denken gezet over deze vraag doordat ik het nieuwe boek van Rutger Bregman las: De meeste mensen deugen. Het is lang geleden dat ik weer eens zo gegrepen ben door een non-fictie boek. Omdat Bregman je meeneemt in zijn eigen ontdekkingstocht, leest het als een avonturenroman. Bovendien weet hij inzichten te verbinden uit de psychologie, biologie, antropologie, archeologie en economie. Het bijzondere is: daar komt een mensbeeld uit naar voren dat op mij overkomt als realistisch en tegelijk hoopgevend. En hoop lijkt me geen overbodige luxe in de woelige tijd waarin we leven.

Ontdekkingstocht van Bregman
Je hebt vast weleens gehoord van bekende psychologische onderzoeken, zoals het Stanford Prisonexperiment,
Stanley Milgram die zijn proefpersonen elektrische schokken liet toedienen en het Bystandereffect naar aanleiding van de moord op Catherine Genovese. Welnu, al die onderzoeken zijn door kritische wetenschappers opnieuw onder de loep genomen en Bregman neemt je mee naar wat daar werkelijk gebeurde.

Het Prison-experiment blijkt meer weg te hebben van een geënsceneerd toneelstuk. Bij de schokken-machine
geloofde meer dan de helft van de proefpersonen niet dat de schokken echt waren. Catherine Genovese kreeg wel degelijk moedige hulp van een buurvrouw, zij het te laat. En onderzoek van de Deense sociaal psychologe Lindegaard laat met behulp van beelden van beveiligingscamera’s in grote wereldsteden zien dat in 90% van de gevallen mensen elkaar in nood juist wel helpen!

The lord of the flies
Helemaal smullen wordt het als Bregman beschrijft hoe hij een echte ‘Lord of the flies’ op het spoor komt.
In dit beroemde, fictieve boek spoelen een aantal jongens aan op een onbewoond eiland en veranderen
uiteindelijk in wilde dieren, aldus de korte versie. Bregman vraagt zicht echter af of zoiets misschien ooit in het echt gebeurd is en neemt je mee tijdens zijn zoektocht. Uiteindelijk ontmoet hij in Brisbane de heren op leeftijd: Mano Totau en Peter Warner. Mano Totau was één van de zes jongens die in 1965 met een gestolen vissersboot aanspoelden op het eiland Ata in de Stille Oceaan en Peter Warner was de man die hen 14 maanden later aantrof in goede gezondheid en samenlevend in volmaakte harmonie. Het verhaal leest als een sprookje en Bregman zegt hierover: het werkelijke verhaal zou te zoet zijn voor Hollywood.

Klopt ons mensbeeld nog wel?
Naast het christelijke idee van de zondige mens zijn het onder andere dit soort onderzoeken en verhalen die ons mensbeeld hebben gevormd. En vlak het dagelijkse nieuws niet uit, dat alles behalve representatief is voor het dagelijkse leven van de mensheid als geheel. Dan heb ik het daarnaast nog niet eens over het ‘filterbubbel’-effect, waarbij we door de algoritmes van sociale media voortdurend worden bevestigd in ons eigen gelijk. Zo vind jij het vast óók moeilijk om te geloven dat de wereld nog nooit zo veilig is geweest als nu. Toch laten cijfers zien dat dit het
geval is. Uit Bregmans boek komt dan ook een heel ander mensbeeld naar voren dan waar velen van ons in geloven, namelijk dat van een door en door sociaal en intrinsiek gemotiveerd dier dat waarschijnlijk het resultaat is van de ‘survival of the friendliest’.

Train het goede been
Nu hoor ik je denken: is die Bregman niet een beetje naïef? Na het lezen van zijn boek denk ik van niet. Natuurlijk is heel moeilijk te bewijzen of de mens nu deugt of niet. Voor beide stellingen zul je bewijs vinden en het is dus ook heel lastig om iemand die er anders over denkt dan jij van het tegendeel te overtuigen. Maar Bregman zegt niet: alle mensen deugen. Hij stelt dat de recente wetenschap over deze vraag der vragen als volgt is samen te vatten: de mens heeft ‘een goed en een slecht been’ en de vraag is welk been je wilt trainen. Ook de recente bevindingen in de
breinwetenschap over neuroplasticiteit wijzen hierop. Zo stelt hoogleraar Klinische Neuropsychologie Margriet
Sitskoorn: “Als iemand dagelijks moppert en klaagt, dan wordt zijn of haar brein steeds beter in mopperen en klagen. Gelukkig geldt hetzelfde voor zaken als dankbaarheid, humor en vrijgevigheid.”

Self-fulfilling prophecy
Een ander interessant fenomeen in dit verband is de ‘self-fulfilling prophecy’: overtuigingen worden vaak waar, juist omdat we ze geloven. Als iedereen bijvoorbeeld gelooft dat een bank zal omvallen en daarom zijn geld opneemt, dan zal de bank waarschijnlijk omvallen. Ook in coaching zie je dit fenomeen terug: als je bij een coachee ‘weerstand’
tegen verandering verwacht en je gaat hem of haar overtuigen, dan krijg je juist weerstand. Motiverende gespreksvoering heeft hier een mooie verklaring voor: veel mensen zijn namelijk ambivalent ten aanzien van verandering. Zij hebben dus tegelijkertijd redenen om wel én om niet te veranderen. Als je als coach dus de
coachee probeert te overtuigen, dan gaat de coachee als logische tegenreactie juist redenen vertellen om
niet te veranderen. Vervolgens noemen we dat vaak ‘weerstand’, maar we vergeten dat we dit zelf hebben
opgeroepen. Dus wat staat ons te doen als we willen dat mensen deugen? Het antwoord is simpel: mensen
behandelen alsof ze deugen.

Motiverende en oplossingsgerichte gespreksvoering
In literatuur over motiverende gespreksvoering wordt vaak Goethe geciteerd: ‘Als je iemand behandelt zoals hij is, dan zal hij blijven zoals hij is, maar als je hem behandelt alsof hij is wat hij zou kunnen zijn, zal hij worden wat hij zal kunnen zijn.’ Iemand die dit in de praktijk toepast is dirigent en muziekleraar Benjamin Zander. Hij geeft zijn leerlingen bij voorbaat een ’A’, op voorwaarde dat ze hem een brief schrijven hoe die ‘A’ er aan het eind van het studiejaar uit zal zien. Telkens weer is hij verrast door de groei die zijn leerlingen hierdoor laten zien. Insoo Kim Berg, de grondlegster van oplossingsgerichte gespreksvoering adviseert om altijd de perceptie (de eigen waarheid) van de ander te respecteren en om bij negatief gedrag een gesprek te beginnen met: ‘Je hebt vast goede redenen om …’

De meeste coachees deugen
Als ik nu Bregman, Goethe, Zander en Kim Berg mag geloven lijken zij allen te zeggen: de meeste coachees deugen. Om deze, toch wat abstracte, stelling iets concreter te maken heb ik drie adviezen voor elke coachende professional. Ze zijn niet nieuw, maar krijgen in het kader van Bregmans boek wel een geheel nieuwe lading. Ze zijn ook niet per se waar, maar ik durf te stellen dat ze wel een groot verschil maken voor hoe mensen zich bejegend voelen en hoe zij zich vervolgens gaan gedragen. Pas als echt het tegendeel blijkt, is het raadzaam om je positieve aanname te herzien. In elk geval weet je dan zeker dat jij dit gedrag niet zelf hebt opgeroepen!

Hier komen ze:
1. Ga ervan uit dat de coachee de waarheid spreekt en respecteer deze.
2. Ga ervan uit dat de coachee positieve intenties heeft.
3. Ga ervan uit dat de coachee competent is.

Hoe meer moeite je met deze uitgangspunten hebt, hoe liever ik zou zien dat je het boek van Bregman leest. Maar omdat ik ook weet dat het zinloos is om je te overtuigen, kies ik hier liever voor een provocatieve aanpak. Met een liefdevolle twinkeling in mijn ogen en waardering voor jou als collega-coach zeg ik: laat het boek maar in de boekhandel liggen. Zonde van je geld. Je hebt er toch geen tijd voor. En als je al de tijd kunt vinden: je zult het boek niet begrijpen.

BRONNEN
Bregman, R. (2019). De meeste mensen deugen. Uitgave van De Correspondent.

Kim Berg, I. & Szabó, P. (2011), Oplossingsgericht Coachen. Uitgeverij Thema, Zaltbommel.

Miller W.R. & Rollnick S. (2005) Motiverende gespreksvoering. Een methode om mensen voor te bereiden op verandering. Uitgeverij Ekklesia.

Over Sergio van der Pluijm
Sergio van der Pluijm studeerde Algemene Sociale Wetenschappen en is oprichter van Bureau Bewezen Effect. Van daaruit verzorgt hij met een klein team impactvolle trainingen in motiverende en oplossingsgerichte gespreksvoering en ACT. Over de eerste twee methoden schreef hij een boek in de reeks Coachen 3.0. Het derde deel van deze
coaching-trilogie is in de maak en zal gaan over ACT (Acceptance and Commitment Therapy). Meer info: www.bewezeneffect.nl